อิเหนา : งานพระเมรุที่เมืองหมันหยา (๑๖)

งานพระเมรุที่เมืองหมันหยา
๏ บัดนั้น	พวกวิเสทแต่งสำรับสับสน
ครั้นเพลาจวนเที่ยงจะเลี้ยงคน	ก็รีบร้นขนสำรับมาฉับไว
กรมวังนั่งถ่ายให้นายด้าน	พวกทำการเมรุทิศเมรุใหญ่
ข้าวกระทงส่งมาแต่ข้างใน	เจ้าขรัวนายเกณฑ์ให้ทำทุกเรือน
ประชาชนชายหญิงเอาสิ่งของ	มาถวายกรายกองไว้กล่นเกลื่อน
แจกให้ไพร่สมระดมเดือน	ทั้งทหารพลเรือนทั่วกัน ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
๏ บัดนั้น	เสนีสี่ตำรวจกวดขัน
นายด้านทำการพระเมรุนั้น	ทั้งกลางคืนกลางวันเร่งรัด
ให้ยกดูกผูกเชือกแย่งระยาง	ยอดปรางค์นภศูลสวมฉัตร
สำรวจในไม้สูงสันทัด	ขึ้นผูกแผงผัดจัดกระจัง
ติดชั้นเชิงบาตรบัวหงาย	เรียงรายเทพประนมยืนนั่ง
บัญชรชัชวาลบานบัง	ฝาผนังหลังคากระยารงค์
พนักงานด้านทำพระเมรุทอง	ก็ติดตัวลำยองหางหงส์
หน้ากระดานฐานปัทม์ไม่ขัดทรง	บรรจงตั้งเครื่องพระเบญจา
เพดานดาราระย้าย้อย	ผูกห้อยภู่พวงบุปผา
ฉากกระจกยกตั้งบังตา	แต่งที่เป็นข้างหน้าข้างใน
บ้างตั้งไม้กระถางวางรูปสัตว์*	รอบจังหวัดบริเวณพระเมรุใหญ่
รูปกินนรอ้อนแอ่นเอาใจ	วางไว้ริมมุขทุกทิศ*
ซุ้มดอกไม้รุ่งรายซ้ายขวา	โคมระย้าหลายลูกผูกติด
ราชวัติทึบตั้งบังมิด	ฉัตรเงินทองปิดน้ำตะกู
บ้างยกฉัตรเบญจรงค์เรียงเรียบ	เสาตะเกียบปักเคียงเป็นคู่คู่
ยักษ์โตตั้งวางข้างประตู	ยืนอยู่หูตาน่ากลัว
บ้างทำโรงหุ่นโขนช่องระทา	ขึ้นหลังคาดาดแผงผูกจั่ว
ปลูกศาลาฉ้อทานทำครัว	เสร็จทั่วทุกตำแหน่งแต่งไว้ ฯ
ฯ ๑๘ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ฝ่ายเจ้าพนักงานน้อยใหญ่
ครั้นจวนกำหนดไม่นอนใจ	ก็ตระเตรียมเทียมพิชัยราชรถ
รถใหญ่สำหรับใส่พระโกศทอง*	เรืองรองรจนาปรากฏ*
รถโยงปรายข้าวตอกเป็นหลั่นลด*	รถอ่านหนังสือรถใส่ท่อนจันทน์
เกณฑ์ไพร่ไว้สำหรับชักฉุด	ใส่เสื้อเสนากุฎขบขัน
ที่บ่าวไพร่ใครช้ามาไม่ทัน*	ก็พากันวิ่งวุ่นทุกมุลนาย
บรรดาหมู่คู่แห่เข้ากระบวน	ก็มาถ้วนตามบัญชีซึ่งมีหมาย
ล้วนใส่เสื้อครุยกรุยกราย	สมปักลายลำพอกถือดอกบัว
คนชักรูปสัตว์จัดหนุ่มหนุ่ม	ใส่ศีรษะโมงครุ่มครอบหัว
ทับทรวงสังวาลลอดสอดพันพัว	แต่งตัวนุ่งตาโถงโจงกระเบน
กิดาหยันจัดกันตามตำแหน่ง	เชิญพระแสงหอกดาบดั้งเขน
ตั้งตาริ้วรายไปใกล้พระเมรุ	พรั่งพร้อมตามเกณฑ์ทั้งไพร่นาย ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ประชาชนพลเมืองทั้งหลาย
จะดูชักพระศพตบแต่งกาย*	หญิงชายโอ่อวดประกวดกัน
บรรดาเหล่าชาวบางบ้านไกล	ก็ลงเรือรีบไปแต่ไก่ขัน
เร่งพายเตือนผัวกลัวไม่ทัน	ทุ่มเถียงทะเลาะกันมากลางทาง
ที่บ้านอยู่คนละฟากอยากจะดู	แต่เช้าตรู่ก็ลงมาท่าเรือจ้าง
ให้เบี้ยเขาข้ามส่งตรงท่าช้าง	บ้างยังค้างคอยอยู่กู่ตะโกน
พวกเมียขุนนางต่างแต่งแง่	มาคอยดูอยู่ที่แคร่หน้าโรงโขน
ปะชายขายหน้าประสาโลน	ทำเมินเดินโดนผู้หญิงไป
ชาวแพแม่ค้าพาลูกเต้า	ผัวพวกนายสำเภาเป็นจีนใหม่
พูดจาไม่ชัดสันทัดไทย	นั่งไหนหนุ่มหนุ่มก็ล้อมอึง
เมียน้อยเจ้าภาษีมิใช่ชั่ว	หน้าเป็นเล่นตัวจนผัวหึง
พวกกินเหล้าเมามาหน้าตึง	ปากโป้งโผงผึงอวดตน
เห็นสาวสาวที่ไหนชุมเข้ากลุ้มกลัด	แทรกสกัดกั้นกางขวางถนน
ตำรวจในไล่ตีผู้คน*	สับสนอลหม่านไปมา ฯ
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านหมันหยา
ครั้นแสงทองส่องสว่างกระจ่างฟ้า	เสด็จมาสรงชลฉับพลัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
๏ ทรงสุคนธ์รวยรินกลิ่นเกลา	สอดใส่สนับเพลาลายกระสัน
ทรงภูษาพื้นขาวเขียนสุวรรณ	เกรียวกรวยสามชั้นบรรจงโจง
ฉลององค์โหมดเทศทองอร่าม	อินทรธนูดูงามอ่าโถง
เจียระบาดตาดเงินเงาโง้ง*	ปั้นเหน่งลายปรุโปร่งประดับพลอย
กรองศอสังเวียนวิเชียรช่วง	ตาบทิศทับทรวงห่วงห้อย
ทองกรจำหลักเป็นรักร้อย	ธำมรงค์เพชรพลอยร่วงรุ้ง
กรรเจียกแก้วแพรวพรายทั้งซ้ายขวา	ทรงชฎาห้ายอดสอดสะดุ้ง
ห้อยอุบะตันหยงส่งกลิ่นฟุ้ง	ครั้นรุ่งก็เสด็จจรจรัล ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ
ร่าย
๏ มายังเกยมณีที่ข้างหน้า*	พระราชาขึ้นทรงอุสงหงัน*
เสนีแห่แหนแน่นนันต์	อิเหนากุเรปันก็ตามไป ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงหยุดประทับพลับพลา	พร้อมหมู่มาตยาน้อยใหญ่
หมอบเฝ้าคอยฟังรับสั่งใช้	ตำรวจในพิทักษ์รักษาองค์ ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ประไหมสุหรีมีศักดิ์สูงส่ง
ชวนระเด่นจินตะหราโฉมยง	มาทรงวอสุวรรณกั้นกลาง
เสด็จโดยฉนวนในไคลคลา	โขลนจ่าร้องให้ปิดประตูข้าง
พร้อมหมู่สาวสวรรค์กำนัลนาง	ต่างต่างตามเสด็จจรลี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงจึงชวนพระธิดา	หยุดประทับพลับพลาหลังคาสี
คอยดูชักศพพระอัยกี	เลิกมู่ลี่แลลอดสอดตา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	เสนีธิบดีซ้ายขวา
เร่งรัดจัดถ้วนกระบวนตรา	พอเวลาไขสีรวีวรรณ
จึงให้เชิญพระศพในปราสาท	ขึ้นสู่ยานุมาศผายผัน
เกณฑ์แห่แห่แหนแน่นนันต์	มายังเกยสุวรรณที่ประทับ
พนักงานเชิญพระโกศขึ้นตั้ง	บนบัลลังก์รถทรงเสร็จสรรพ
คู่แห่แตรสังข์คั่งคับ	เป็นลำดับเดินโดยมรคา
เชื้อพระวงศ์ทรงรถเรืองรอง	มือถือแว่นทองซองสลา
โขมพัตถ์พับยาวโยงมา	พาดเหนืออังสาทรงไว้
รถพระวงศ์เชื้อสายปรายข้าวตอก	ใส่ชฎาลำพอกดอกไม้ไหว
รถบีกูดูหนังสืออ่านไป	รถหลังตั้งเนื้อไม้ท่อนจันทน์
เครื่องสูงเคียงคู่ทั้งสองข้าง	พระกลดหักทองขวางกางกั้น
อินทร์พรหมพร้อมเพรียงเรียงกัน	เสียงประโคมครื้นครั่นสนั่นไป
รูปสัตว์สิ่งละคู่ดูต่างต่าง	ตามตำแหน่งขุนนางน้อยใหญ่
บุษบกบัลลังก์ตั้งผ้าไตร	ชักไปเป็นขนัดอัดมา*
ระเด่นดาหยนสุริย์วงศ์	ทั้งเผ่าพงศ์ประยูรในหมันหยา
ต่างองค์ทรงเครื่องใส่ชฎา	ขี่ม้าตามไปในกระบวน ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ กลองโยน
๏ บัดนั้น	หญิงชายหนุ่มสาวชาวเรือกสวน
ลูกเต้าหลานเหลนอยู่เป็นพรวน	เห็นกระบวนแห่หน้ามาแต่ไกล
พวกผู้หญิงชิงช่องราชวัติ	ด่าทอพ้อตัดผลักไส
บ้างลุกขึ้นชี้หน้าแล้วว่าไป	ทำไมตะกายเอานายกู
ลูกผัวพี่น้องทั้งสองข้าง	วิ่งวางเข้าช่วยเหมือนมวยหมู่
พวกผู้ชายเฮฮาเข้ามาดู	ตำรวจในไล่ขู่ห้ามปราม
ผู้คนคั่งคับนับแสน	นับแน่นไปทั้งท้องสนาม
บ้างชมรถรัตน์สารพัดงาม	พระโกศทองอร่ามรูจี
ท้าวนางข้างในออกไปดู	นั่งอยู่หน้าพลับพลาหลังคาสี
บ้างพูดถึงครั้งการบ้านเมืองดี	ว่างามยิ่งกว่านี้มากมาย
เมียขุนนางลางคนติผัว	แต่งตัวใส่ลำพอกพานจะหงาย
สะกิดเพื่อนเตือนให้ดูท่านผู้ชาย	แย้มยิ้มพริ้มพรายไปมา ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	พวกพระวงศ์พงศ์พันธุ์ในหมันหยา
ทั้งขุนนางข้างภูษามาลา	ครั้นพระศพชักมาถึงพระเมรุ*
ให้เชิญโกศลงจากบุษบก	พยุงยกฮึดฮัดขัดเขมร
ใส่ที่นั่งบัลลังก์ราเชนทร์	เวียนรอบบริเวณพระเมรุมา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯกลองโยน
๏ ครั้นครบคำรบสามตามธรรมเนียม	พนักงานคอยเตรียมอยู่พร้อมหน้า
จึงเชิญพระโกศแก้วแววฟ้า	ขึ้นตั้งบนเบญจาห้าชั้น
พวกประโคมสังข์แตรแซ่เสียง	สำเนียงกลองชนะครื้นครั่น
ชาววังชักรูดพระสูตรสุวรรณ	บังแสงสุริยันตรัสไตร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระตูหมันหยาเป็นใหญ่
ชวนอิเหนานัดดาคลาไคล	เข้าไปในพระเมรุรจนา
ครั้นถึงจึงบังคมเคารพ	พระศพอัยกีนาถา
แล้วทรงจุดธูปเทียนบูชา	เครื่องสุวรรณบุปผามาลี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ สาธุการ
๏ เมื่อนั้น	โฉมยงองค์ประไหมสุหรี
ทั้งระเด่นจินตะหราวาตี	จรลีมายังพระเมรุทอง ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ จึงจุดธูปเทียนนมัสการ	เยาวมาลย์กำสรดเศร้าหมอง
สาวสนมกรมในเนืองนอง	ฟูมฟายชลนัยน์จาบัลย์ ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ โอด
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านไอศวรรย์*
ให้สังฆการีนิมนต์พระนักธรรม์	พร้อมกันเข้ามาสดับปกรณ์ ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
๏ แล้วถวายวัตถุไทยทาน	บริขารเสื่อร่มพรมหมอน
โสมนัสศรัทธาสถาวร	ภูธรเสด็จกลับมาพลับพลา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
๏ นั่งเหนือพระยี่ภู่ปูลาด	หมู่อำมาตย์เฝ้าแหนแน่นหนา
ประชาชนกล่นเกลื่อนกันมา	จึงตรัสสั่งเสนาให้ทิ้งทาน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	เสนีที่เฝ้าอยู่หน้าฉาน*
รับสั่งแล้ววิ่งไปลนลาน	โบกมือให้ทิ้งทานโปรยปราย ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ขุนหมื่นชาวคลังทั้งหลาย
นั่งประจำกำมพฤกษ์รอบราย	ต่างถวายบังคมแล้วขึ้นทิ้ง
ผู้คนคั่งคับสับสน	ปนละวนวุ่นวายทั้งชายหญิง
บ้างโดดโลดลอยคอยชิง	ชูสวิงร่มรับลูกมะนาว
บ้างตบมือเพรียกเรียกร้อง	ไล่ตะครุบทุบถองกันอื้อฉาว
เป็นหมู่หมู่วิ่งกรูเกรียวกราว	ประชาชาวบุรีปรีดา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
๏ บัดนั้น	พนักงานการเล่นทุกภาษา
ทั้งหุ่นโขนโรงใหญ่ช่องระทา	มานอนโรงคอยท่าแต่ราตรี
ครั้นพระศพชักมาถึงหน้าเมรุ	ก็โห่ฉาวกราวเขนขึ้นอึงมี่
ต่างเล่นเต้นรำทำท่วงที	เสียงฆ้องกลองตีทุกโรงงาน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
๏ บัดนั้น	ฝูงประชามาสิ้นทุกถิ่นฐาน*
พวกผู้หญิงสาวสาวชาวร้าน	เดินเที่ยวดูงานพล่านไป
นักเลงเหล่าเจ้าชู้ฉุยฉาย	นุ่งรายฉีกผ้าดัดตัดผมใหม่*
ดัดจริตปิดขมับทาไพล	ห่มแพรหนังไก่สองเพลาะ
เห็นสาวสาวเหล่าเข้าหลวงเรือนนอก	สะกิดบอกเพื่อนกันคนนั้นเหมาะ
บ้างเดินเวียนแวดวายชายร่ายเราะ	พูดปะเหลาะลดเลี้ยวเกี้ยวพาน
พวกดูโขนโคลนตมก็ไม่ว่า	สู้ทนฝนฟ้าไม่ไปบ้าน
บ้างยืนนั่งตั้งใจจะดูงาน*	สับสนอลหม่านเล้าลุม
พวกผู้ชายรายยืนอยู่สองข้าง	แหวกทางให้ผู้หญิงถลำหลุม
ที่ลื่นล้มกลางถนนคนชุม	หนุ่มหนุ่มสรวลเสเฮฮา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	พระผู้ผ่านเขตขัณฑ์หมันหยา
ตะวันบ่ายชายบังหลังพลับพลา	ให้เรียกมวยเข้ามาฉับพลัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	คู่มวยลุกขึ้นขมีขมัน
บ่างเท้าสาวหมัดกัดฟัน	ตั้งมั่นตาเขม้นคอยรับ
ชกนอกหลอกหลอนลวงให้ไล่	ว่องไวได้ที่ตีเท้ากลับ
ยังไม่ทันถึงยกฟกบวมยับ	อดเหนียวเคี่ยวขับไม่รับแพ้
มุทะลุไล่สุ่มตะลุมบอน	ชกซ้อนถูกถนัดหมัดทอดแห*
ล้มลงกลอกคอทำท้อแท้	เรียกหมอมาแก้แล้วหยุดไว้ ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระตูหมันหยาเป็นใหญ่
ทรงพระสรวลตรัสสั่งเสนาใน	จงไปเปรียบมวยผู้หญิงดู
เลือกล่ำงามงามตามสมัคร	ที่ใจรักชกตีจะมีอยู่
ลูกเมียของใครก็ไม่รู้	ได้คู่คาดหมัดมาบัดนี้ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
๏ บัดนั้น	เสนารับสั่งใส่เกศี
มาเปรียบมวยผู้หญิงเป็นสิงคลี	ตามมีพระราชบัญชา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
๏ คู่แรกหัวไรจุกจับกระเหม่า	หน้าเง้าเจ้าคารมผมประบ่า
แต่งตัวผัวเสกขมิ้นทา	ห่มผ้าแพรแดงตระแบงมาน
คาดหมัดขัดเขมรมงคลใส่	แล้วไปยังสนามหน้าฉาน
ทุบหลังลงให้นั่งกราบกราน	พระผู้ผ่านสวรรยาธานี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ท้าวหมันหยาปรีดิ์เปรมเกษมศรี
จึงว่าชอบกลอยู่คู่นี้	ชกให้ดีดีอย่าเกี้ยวกัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	คู่มวยผู้หญิงคนขยัน
กราบลงแล้วลุกขึ้นฉับพลัน	ตั้งมั่นเหม่นเหม่ไม่มีแรง
ย่างเท้าสาวหมัดเมินหน้า	หลับตาทุบถองกันพล่องแพล่ง
เลี้ยวลอดกอดกัดวัดแวง	ล้มตะแคงคนดูเฮฮา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านหมันหยา
ทอดพระเนตรอยู่บนพลับพลา	จนโพล้เพล้เวลาใกล้จะพลบ ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พนักงานด้านพระเมรุเจนจบ
พร้าขอตะกร้อน้ำเตรียมครบ	หน้าพลับพลาจุดคบรายไป ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	องค์ท้าวหมันหยาเป็นใหญ่
ให้จุดพุ่มระทาดอกไม้	ไสวสว่างช่วงดังดวงดาว ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พวกหนังต่างประชันโห่ฉาว
บ้างหยุดพากษ์เจรจาว่าเรื่องราว	บ้างเชิดบ้างกราวอึงไป ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
๏ บัดนั้น	ประชาชนอลหม่านไม่นับได้
เป็นหมู่หมู่มาดูดอกไม้	แล้วไปดูหนังฟังเจรจา
พวกผู้ดีหนุ่มหนุ่มคลุมศีรษะ	เดินปะใครพบก็หลบหน้า
ปลอมปนมิให้คนสงกา	เที่ยวเล่นตามประสาหนุ่มคะนอง
พวกผู้หญิงชาวร้านบ้านใกล้	ตามไต้นั่งรายขายของ
หมากพลูบุหรี่ใส่ซอง	เห็นใครเดินมาร้องเรียกให้ซื้อ
พวกบัณฑิตติดจะเคอะเข้านั่งใกล้	ช่วยเขี่ยไต้อ่านอวดสวดหนังสือ*
ปะเหล่าโลนลำพองคะนองมือ	เอาอิฐถือลอบทิ้งจนนิ่งไป
พวกผู้ชายโฉงเฉงนักเลงถั่ว	แต่งตัวนุ่งผ้าพกใหญ่
เห็นบ่อนตั้งหลังระทาดอกไม้	ก็แวะวางเข้าไปนั่งแทง
บ้างยกขึ้นเส้นเล่นพกเปล่า	ครั้นเสียเขาก็นั่งทำหน้าแห้ง
บ้างปลอมเปลี่ยนสับจับเงินแดง	ที่ติดพันยื้อแย้งกันรุงรัง
ลางลอบเหล่าลอบจุดประทัดทิ้ง	พวกผู้หญิงเป็นหมู่มาดูหนัง
บ้างโกรธบ้างว่าน่าชัง	บ้างนั่งดูสนุกบ้างลุกไป ฯ
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา