อิเหนา : อิเหนาเข้าเมืองหมันหยา (๑๔)

อิเหนาเข้าเมืองหมันหยา
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านหมันหยา
ได้ฟังจึงสั่งเสนา	จงไปรับนัดดามาธานี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ตำมะหงงรับสั่งใส่เกศี
ออกมาเกณฑ์กันทันที	เร่งรัดสัสดีเอาผู้คน
บ้างเบิกเสื้อเบิกหมวกอลหม่าน	ทั่วทุกพนักงานสับสน
พรั่งพร้อมโยธีรี้พล	เสนานำพหลเกณฑ์แห่ไป ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงจึงถวายอัญชลี	องค์ระเด่นมนตรีศรีใส
บังคมทูลแถลงให้แจ้งใจ	ระตูให้มารับเข้าบุรี ฯ*
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระเด่นมนตรีเรืองศรี
ได้ฟังตำมะหงงเสนี	จึ่งตรัสสั่งทั้งสี่พี่เลี้ยง
วันนี้เราจะเข้าพระนคร	อย่าให้ทันแดดร้อนก่อนเที่ยง
จงจัดทหารแห่เป็นคู่เคียง	ให้พร้อมเพรียงแต่ในบัดนี้ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	พระพี่เลี้ยงรับสั่งใส่เกศี
มาจัดพลจัดพวกพาชี	ทหารแห่ให้ขี่คู่กัน
แล้วนุ่งห่มสมตัวตกแต่ง	ตามตำแหน่งเสนากิดาหยัน
ปลายเชือกให้ชาวหมันหยานั้น	จัดกันเดินหน้านำพล
เหล่ากำนัลเชิญพระแสงสำหรับตาม	ล้วนงามงามต้นเหลี่ยมหลังถนน
เข้าขบวนถ้วนทั่วทุกตัวคน	แล้วผูกม้าต้นเตรียมไว้
สารวัดจัดตรวจเป็นหมวดกอง	ทวนทองธงทิวปลิวไสว
คอยเสด็จยาตราคลาไคล	คับคั่งทั้งในแดนดง ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระเด่นมนตรีสูงส่ง
เสด็จจากแท่นสุวรรณบรรจง	มาสระสรงวารินกลิ่นเกลา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ลงสรงสุหร่าย
๏ ทรงสุคนธ์ปนทองชมพูนุท	นวลละอองผ่องผุดดังหล่อเหลา
พระฉายตั้งคันฉ่องส่องเงา	สอดใส่สนับเพลาเพราผจง
ทรงภูษายกแย่งอย่างนอก	พื้นม่วงดวงดอกตันหยง
โหมดเทศริ้วทองฉลององค์	กระสันทรงเจียระบาดคาดทับ
ปั้นเหน่งเพชรลงยาราชาวดี	ทับทรวงดวงมณีสีสลับ
เฟื่องห้อยสร้อยสังวาลบานพับ	ทองกรแก้วประดับดวงจินดา
สอดใส่ธำมรงค์เรือนครุฑ	ทรงมงกุฎห้อยพวงบุปผา
เหน็บกริชฤทธิไกรแล้วไคลคลา	เสด็จมาขึ้นทรงสินธพ ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ
โทน
๏ ม้าเอยม้าต้น	สามารถอาจผจญเจนจบ
เคล่าคล่องทีทวนกระบวนรบ	ไม่หลีกหลบเลื่อมตื่นปืนประทัด
เผ่าโผนโจนฝ่ามากลางพล	ผู้คนเดินกีดก็ดีดกัด
ม้ากิดาหยันตามเยียดยัด	ม้าแห่แออัดรัถยา
ม้าระเด่นดาหยนเดินรอง	ม้าพี่เลี้ยงเคียงสองซ้ายขวา
พนักงานกั้นกลดรจนา	บังแสงสุริยาตรัสไตร
อภิรุมชุมสายสีประเทือง	ธงเทียวเขียวเหลืองล้วนใหม่ใหม่
สนั่นเสียงฆ้องกลองก้องไพร	รีบรนพลไกรเข้าในเมือง ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
ร่าย
๏ บัดนั้น	หญิงชายระบือลือเลื่อง
มาคอยภูวไนยนองเนือง	นั่งเนื่องแน่นถนนไปจนวัง
บ้างกลัวต่ำสูงจูงลูกหลาน	ลงจากร้านขายผ้าหน้าถัง
บ้างลดไม้ค้ำฝาหน้ากระชัง	มาแทรกเสียดเบียดบังนั่งปน
ที่หญิงปากกล้าก็ด่าทอ	เพิดพ้อผลักไสพิไรบ่น
ปะชายโฉงเฉงข่มเหงคน	ปากลนปะเตะเล่นก็เป็นไร
ที่ทางมึงได้ที่ไหนมา	จะนิ่งดูแต่ตาก็ไม่ได้
ขึ้นเสียงเถียงทะเลาะกันอึงไป	ฮึดฮัดขัดใจเต็มที
ที่เป็นผู้ใหญ่ก็ห้ามปราม	ข้าขอความเอ็นดูอย่าจู้จี้
มิใช่คนชั่วช้าหน้าดีดี	ไม่พอที่จะโมโหโกรธา
ครั้นได้เห็นองค์พระทรงธรรม์	งามดังอสัญแดหวา*
พิศวงงงไปในพริบตา*	ทั่วทั้งไพร่ฟ้าประชากร
หญิงชายชาวเมืองก็หมอบกราน	ทุกบ้านบังคมอยู่สลอน
บ้างร้องอำนวยอวยพร	ราษฎรเกษมเปรมปรีดิ์ ฯ*
ฯ ๑๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ทหารแห่คับคั่งทั้งวิถี
เห็นผู้หญิงสาวสาวชาวบุรี	หน้าไหนใครดีก็แลดู
บ้างกระซิบบุ้ยปากบอกกัน	รูปร่างนางคนนั้นขยันอยู่
ที่หนุ่มหนุ่มนักเลงเหล่าเจ้าชู้	เอาปูนพลูซัดหยอกแล้วยิ้มพราย
บ้างชักม้าพยศย่างขวางถนน	สะดุดคนเหยียบของเขากองขาย
บ้างโผนผกหกมุ่นวุ่นวาย	ตื่นตะกายเกะกะเข้าระรั้ว
พวกผู้หญิงวิ่งวุ่นอลวน	ลางคนผ้าห่อมหายขายหน้าผัว
บ้างแฝงฝาหน้าถังบังตัว	บ้างหัวบ้างโกรธโกรธา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	พระสุริย์วงศ์องค์อสัญแดหวา
เร่งขับมโนมัยไคลคลา	มรคาคับคั่งผู้คน
ครั้นถึงทิมริมที่ทวารวัง	เสด็จลงจากหลังม้าต้น
จึงให้หยุดโยธีรี้พล	ชวนระเด่นดาหยนยาตรา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เข้าในพระโรงรัตน์รูจี	เห็นเสนีเฝ้าแหนแน่นหนา
จึงถวายบังคมคัลวันทา	พระผู้ผ่านสวรรยาธานี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระตูหมันหยาเรืองศรี
เห็นอิเหนาเข้ามาอัญชลี	จึงมีมธุรสพจมาน
ปราศรัยไต่ถามพระนัดดา	ซึ่งเจ้ามาท่าทางทุรัศสถาน
เดินโดยอรัญกันดาร	โยธาทวยหาญยังพร้อมมูล
พระชนกชนนีทั้งสอง	ครอบครองโภไคยไอศูรย์
เสวยรมย์สมบัติบริบูรณ์	ทั้งประยูรสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์
อันฝูงไพร่ฟ้าประชาชน	ทั้งเสนาสามนต์พลขันธ์
อยู่เย็นเป็นสุขพร้อมกัน	เหมือนแต่ก่อนกระนั้นหรือ
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	อิเหนาอภิวันท์หรรษา
ทูลว่าแต่ยกพลมา	เดินโดยมรคาสิบห้าวัน
อันพวกพหลพลไกร	ไม่มีเหตุเภทภัยในไพรสัณฑ์
สมเด็จพระบิตุรงค์ทรงธรรม์	ก็เสวยไอศวรรย์เปรมปรีดิ์
ถ้วนหน้าผาสุกไม่ทุกข์ร้อน	ไพร่ฟ้าประชากรเกษมศรี
ปราศจากอันตรายราคี	มิได้มีภัยพานประการใด
แต่องค์พระชนนีนั้น	ทรงครรภ์แก่เกือบไม่มาได้
ให้ข้าคุ้มของสองเวียงชัย	มาปลงศพท่านไทยอัยกี
แม้นพระเมรุเกณฑ์ทำไม่ทันการ	จะแจ้งสารไปให้ทราบบทศรี
พระเพิ่มเติมพลมนตรี	ทั้งสองบุรีมาทำการ ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ท้าวหมันหยายิ้มย่องสนองสาร
ซึ่งสององค์บรรจงไทยทาน	ให้หลานมาช่วยถึงพารา
พระคุณนั้นหาที่สุดไม่	จะเลื่องชื่อลือไปทุกทิศา
อันการศพสมเด็จพระมารดา	ก็จัดแจงทำมาไม่เงือดงด
แต่ยังหาได้ตั้งพระเมรุไม่	ตัวไม้ปรับปรุงไว้พร้อมหมด
หลานมาน้าสมมโนรถ	จะรีบกำหนดให้แน่ลง
ว่าพลางทางมีบัญชา	ตรัสสั่งเสนาตำมะหงง*
จงแต่งที่ประเสบันอากง	ให้องค์อิเหนากุเราปัน ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ตำมะหงงรับสั่งแล้วผายผัน
มาจัดแจงแต่งที่ประเสบัน	ช่วยกันอุตลุดทั้งไพร่นาย
บ้างกั้นฉากแพรลับแลตั้ง	กรมวังวงพระสูตรรูดสาย
จัดแจงแต่งตำหนักยักย้าย	เพดานดาดรายดารากร
บ้างตกแต่งพระยี่ภู่ปูอาสน์	ชาวที่ทอดราชบรรจถรณ์
ที่เสวยที่สรงสาคร	เสร็จตามภูธรบัญชาการฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	พระองค์ผู้ดำรงราชฐาน
จึงตรัสสั่งพฤฒาโหราจารย์	ให้หาฤกษ์ตั้งการกำหนดวัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	ขุนโหรผู้ใหญ่คนขยัน
คลี่ตำราขับไล่ลัคน์จันทร์	ดูโฉลกโชคชั้นทันที
จึงนบนิ้วประนมบังคมทูล	นเรนทร์สูรจงทราบบทศรี
กำหนดเชิญพระศพฤกษ์ดี	เดือนสี่สิบค่ำวันอังคาร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
๏ เมื่อนั้น	ระตูหมันหยาได้ฟังสาร
จึงสั่งเสนีพนักงาน	จงจัดการพระเมรุเกณฑ์กัน
นายมุลขุนหมื่นทุกหมู่หมวด	สมทบสี่ตำรวจกวดขัน
เครื่องประดับพระศพครบครัน	รีบทำให้ทันกำหนดไว้
สั่งพลางทางกล่าววาที	ชวนระเด่นมนตรีศรีใส
ทั้งระเด่นดาหยนคลาไคล	เสด็จไปไหว้ศพพระอัยกี ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระเด่นมนตรีเรืองศรี
จึงถวายอภิวันท์อัญชลี	ศพพระอัยกีด้วยปรีดา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	ระตูผู้ผ่านหมันหยา*
จึงมีพระราชบัญชา	สั่งกำนัลกัลยาฉับพลัน
จงไปเชิญองค์ประไหมสุหรี	กับบุตรีขึ้นมาขมีขมัน
บอกว่าอิเหนากุเรปัน	มาอภิวันท์พระศพอยู่บนนี้ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้น	นางกำนัลประณตบทศรี
รับสั่งพระผู้ทรงธรณี	แล้วรีบจรลีออกมา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ ชุบ
๏ ครั้นถึงจึงถวายบังคมไหว้	องค์ประไหมสุหรีเสนหา
ทูลว่าอิเหนานัดดา	เสด็จมาอยู่ที่พระศพนั้น
บัดนี้พระผู้ผ่านเวียงชัย	ให้เชิญสองอรทัยผายผัน
ขึ้นไปเฝ้าองค์พระทรงธรรม์	ยังสุวรรณปราสาทรูจี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น	โฉมยงค์องค์ประไหมสุหรี
จึงชวนจินตะหราวาตี	เข้าที่สรงสนานสำราญกาย ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ สองกษัตริย์ขัดสีฉวีวรรณ	นางกำนัลตั้งสุคนธ์คอยถวาย*
ทรงอุหรับจับกลิ่นอบอาย	น้ำกุหลาบละลายกรายกรีดนิ้ว
กวดเกล้าเปลาปลายพระฉายส่อง	ผัดพักตร์นวลละอองผ่องผิว
ทรงภูษายักแย่งแพลงพลิ้ว	ห่มริ้วทองทับซับใน
สร้อยสะอิ้งสังวาลบานพับ	ตามประดับมรกตสดใส
ทองกรแก้วมณีเจียระไน	สอดใส่เนาวรัตน์ธำมรงค์
ทรงมงกุฎสำหรับพระธิดา	ห้อยอุบะบุหงาตันหยง*
พรั่งพร้อมสุรางค์นางอนงค์	สององค์เสด็จไคลคลา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ เพลงช้า
ร่าย
๏ ครั้นถึงจึงบังคมบรมศพ	แล้วนอบนบอภิวันท์ท้าวหมันหยา
พลางทอดพระเนตรแลมา	ดูพระนัดดาธิบดี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ