อิเหนา : ชมพระนครทั้ง ๔ (๒)

ชมพระนครทั้ง ๔
๏ อันสี่ธานีราชฐาน	กว้างใหญ่ไพศาลนักหนา
เทเวศร์นฤมิตด้วยฤทธา	สนุกดั่งเมืองฟ้าสุราลัย
มีปราสาททั้งสามตามฤดู	เสด็จอยู่โดยจินดาอัชฌาสัย
หลังคาฝาผนังนอกใน	แล้วไปด้วยโมราศิลาทอง
ภูเขาเงินรองฐานมีมารแบก	ยอดแทรกยอดใหญ่ไม้สิบสอง
แก้วไพฑูรย์ทำเป็นลำยอง	บัญชรช่องชัชวาลบานบัง
พระปรัศว์ซ้ายขวาอ่าโถง	ท้องพระโรงรจนาหน้าหลัง
พระแท่นแก้วกุดั่นบัลลังก์	กางกั้นเศวตฉัตรอยู่อัตรา
บรรจถรณ์ที่ไสยาสน์อาสน์สุวรรณ	มีฉากแก้วแพรวพรรณคั่นฝา
ที่เสวยที่สรงคงคา	ที่นั่งเย็นอยู่หน้ามณเฑียรทอง
พรรณไม้ดอกลูกปลูกกระถาง	ไว้หว่างอ่างแก้วเป็นแถวถ้อง
ราบรื่นพื้นชาลาดังหน้ากลอง	อิฐทองปูลาดสะอาดตา
มีทิมที่ล้อมวงองครักษ์	นอกกองเกณฑ์พิทักษ์รักษา
โรงแสงโรงภูษามาลา	เรียงเรียบรัถยาหน้าพระลาน
โรงเครื่องเนื่องกันเป็นหลั่นลด	โรงม้าโรงรถคชสาร
ติกาหรังสำหรับพระกุมาร	อยู่นอกปราการกำแพงวัง ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ร่าย
๏ ประตูลึกลงท่าชลาลัย	มีโรงเรือเรียงไปริมฝั่ง*
เรือศรีสุวรรณบัลลังก์	เรือแข่งเรือที่นั่งทั้งบนม้า
เรือกิ่งเอกชัยใส่บุษบก	งามกระหนกลวดลายท้ายหน้า
พนักงานตำรวจใหญ่ไตรตรา	เกณฑ์พรให้รักษานาวี
ตำหนักแพแลถ้ำอำไพ	มุขลดพาไลหลังคาสี
ช่อฟ้าหน้าบันปราลี	ล้วนมณีเนาวรัตน์ชัชวาล
ข้างหน้าตำหนักน้ำนั้นทำกรง	สำหรับราชสุริวงศ์สรงสนาน
เบื้องบนบังสาดดาดเพดาน	ผูกม่านมู่ลี่ลายทอง
ฤดูเดือนสิบเอ็ดเสด็จลง	ลอยกระทงทรงประทีปเป็นแถวถ้อง
ทอดทุ่นท้ายน้ำประจำซอง	ดั้งกองล้อมวงพระทรงธรรม์
อันถนนหนทางท้องฉนวน	ศิลาลายลาดล้วนเลือกสรร
มีตึกแถวทิมริมรอบขอบคัน	เรือสนมกำนัลเป็นหลั่นมา ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
สมิงทอง
๏ ท้องสนามแกล้งปราบราบรื่น*	พ่างพื้นปัถพีไม่มีหญ้า*
กว้างใหญ่ไพศาลสุดตา	เดียนสะอาดดาษดาด้วยทรายทอง
มีสุวรรณพลับพลาบนปราการ	สูงตระหง่านเงื้อมฟ้าสิบห้าห้อง*
ช่อฟ้าปราลีลำยอง	ฉลักฉลุบุทองอร่ามไป
สำหรับที่ทอดพระเนตรสระสนาน	ล่อแพนผัดพาฬเป็นการใหญ่
ประลองเหล่าทหารชาญชัย	ยิงธนูศรใส่ยาพิษ
ตั้งป้อมหัดปืนยิงหุ่น	แม่นยำซ้ำกระสุนไม่มีผิด*
โล่ดั้งดาบฟันกระชั้นชิด	เพลงกริชสันทัดทั่วทุตัวคน
บ้างรำทวนเปลี่ยนท่าบนพาชี	ขับขี่เคยศึกฝึกฝน
ประลองคชสารสู้บำรูชน	ให้ชำนาญในกลการยุทธ์ ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ รอบราชนิเวศน์เขตขัณฑ์	มีปราการแก้วกั้นสูงสุด
ซุ้มทวารบานสุวรรณชมพูนุท	ประตูลักช่องกุดสลับกัน
มีทิมแถวโรงช้างระวางค่าย	เชิงเรียงรายเขื่อนเพชรเขื่อนขันธ์
หอรบและล้างนางจรัล	ป้อมสูงสามชั้นเป็นหลั่นลด
รายปืนจินดาจังกาส่อง	วางประจำทุกช่องเสมาหมด
เชิงเทินดังเนินบรรพต	บันไดลดเลี่ยนลานสะอาดตา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ ท่ามกลางทางท้องสถลมาศ	ลำดับดาดอิฐแผ่นแน่นหนา
บ้านช่องสองขางมรรคา	ล้วนเคหาหน้าถังนั่งร้าน
เหล่าพวกกรมเจ้าท่าภาษี	มั่งมีสมบัติพัสถาน*
เรือนริมรัถยาฝากระดาน	ตึกกว้านบ้านขุนนางนองเนือง
สุเหร่าเรียงเคียงคั่นปั้นหยา	ก่อผนังหลังคามุงกระเบื้อง
ศาลเทพารักษ์หลักเมือง	นับถือลือเลื่องทั้งกรุงไกร
เสาชิงช้าอาวาสวัดพราหมณ์	ทำตามประเพณีพิธีไสย
หอกลองอยู่กลางเวียงชัย	แม้เกิดไฟไพรีตีสัญญา
สะพานช้างทางข้ามคชสาร	ก่ออิฐปูกระดานไม้หนา
คลองหลอดแลลิ่วสุดตา*	น้ำลงคงคาไม่ขอดเคือง
นาวาค้าขายพายขึ้นล่อง	ตามแม่น้ำลำคลองแน่นเนื่อง
แพจอดตลอดท่าหน้าเมือง*	นองเนืองเป็นขนัดในนที
ข้าวของต่างต่างเอาวางขาย	แพรม้วนมากมายหลายสี
ยกท่องล่องจวนเจ็ดตะคลี	พลอยมณีเพชรนิลจินดา
บริบูรณ์พูนสุขสมบัติ	แก้วเก้าเนาวรัตน์วัตถา
ทุกสิ่งสรรพ์เอมโอชโภชนา	ย่อมเยาราคาสารพัน ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
เบ้าหลุด
๏ ลูกค้าวาณิชทุกนิเวศน์	มาแต่ต่างประเทศเขตขัณฑ์
สำเภาจอดทอดท่าเรียงรัน	สลุบแขกกำปั่นวิลันดา
จีนจามอะแจแซซ้อง	คับคั่งทั้งสิบสิงภาษา
แสนสนุกสุขเกษมเปรมปรา	ถ้วนหน้าประชาชนมนตรี
บ้างฝึกสอนคนรำทำบทบาท	พิณพาทย์ระนาดฆ้องอึงมี่
พวกขุนนางต่างหัดมโหรี	สาวสาวเสียงดีมีหลายคน
บ้างลงท่าโกนจุกสนุกสนาน	มีงานการกึกก้องทุกแห่งหน
บ้างตั้งบ่อนปลากัดนัดไก่ชน	ทรหดอดทนเป็นเดิมพัน
บ้างเล่นวิ่งวัวคนโคระแทะ	ชนแพะแกะกระบือคู่ขัน
บ้างเล่นว่าวกุลาคว้าพนัน	ปักเป้าสั้นโห่ฉาววิ่งราวมา
ราตรีมีหนังประชันเชิด	ฉลุฉลักลายเลิศเลขา
บ้างเล่นเพลงครึ่งท่อนกลอนสักวา	ทั้งสุดใจไก่ป่าสารพัน ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ ฝ่ายฝูงสาวสาวชาวกรุง	ก็บำรุงรูปโฉมเฉิดฉัน
ขัดขมิ้นหนุนเนื้อเจือจันทน์	หวีผมคมสันกันไร
ที่ลูกเหล่าเผ่าพงศ์พวกผู้ดี	รูปทรงส่งศรีผ่องใส
ซ่อนตัวกลัวจะเก็บเป็นนางใน	ถึงมีงานการใหญ่ไม่ไปดู
ลางพวกพึ่งดรุณรุ่นสาว	เจ้าบ่าวไปปลูกหอขอสู่
บ้างลอบลักรักเร้นเป็นชู้	หมากพลูพวงมาลัยให้กัน
พวกหนุ่มหนุ่มพากเพียรเวียนแวดชาย	มุ่งหมายรักใคร่ใฝ่ฝัน
หยอกเอินเดินเพียงเมียงมัน	ติดพันพูดจาเป็นแยบคาย
บ้างดีดนิ้วผิวปากทำเพลง	ล้วนนักเลงเจ้าชู้ฉุยฉาย
ลดเลี้ยวเที่ยวเล่นตามสบาย	หญิงชายเป็นสุขทุกคืนวัน ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ปะหลิ่ม
๏ ทิศใต้ภายนอกธานี	มีสระสวนศรีสตาหมัน
มิ่งไม้หลายอย่างต่างพรรณ	ล้วนแกล้งกลั่นสรรมาปลูกไว้
บ้างเผล็ดผลผการะย้าย้อย	ช่อช้อยชูก้านบานไสว
พ่างพื้นรื่นร่มสำราญใจ	มีน้ำหนักน้อยในวารี
อันโบกขรณีสี่เหลี่ยม	น้ำเปี่ยมเทียมปากสระศรี
ใสสะอาดปราศจากราคี	ดังแสงแก้วมณีรจนา
มีพรรณโกสุมปทุมมาลย์	ตูมบานแย้มกลีบกลิ่นกล้า
เกสรร่วงลงในคงคา	พระพายพาหอมฟุ้งจรุงใจ ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
สระบุร่ง
๏ นอกเมืองมีสระตำบลหนึ่ง	วารีลึกซึ้งเย็นใส
ริมรอบขอบคันล้วนพรรณไม้	ระบัดใบบังแสงสุริยง
เป็นที่ภูธรแต่ก่อนมา	แม้นปราบข้าศึกเสร็จเสด็จสรง
ประดับด้วยโกมุทบุษบง	ลินจงอุบลบัวบาน
มีพลับพลาที่ประทับยับยั้ง	อยู่ริมฝั่งสระใหญ่ไพศาล
สำหรับเมืองเนื่องมาแต่โบราณ	ทั้งสี่ราชฐานพารา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
พระทอง
๏  แต่กรุงดาหาธานี	มีคิรีวิลิศมาหรา
อยู่นอกเมืองข้างเบื้องบูรพา	มรรคาวันหนึ่งถึงบรรพต
อารักษ์เรืองฤทธิ์สถิตสถาน	เชี่ยวชาญลือชาปรากฏ
ย่อมเป็นที่นับถือลือยศ	แห่งชาวชนบทพระบุรี
แม้นมีเหตุเภทพานประการใด	กับวงบนเทพไทเรืองศรี
ทำตามบุราณราชประเพณี	ถึงปีไปเคารพอภิวันท์
ทั้งสี่พระองค์วงศ์เทเวศร์	ดำรงนคเรศเกษมสันต์
ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินสิ้นทั้งนั้น	เป็นสุขทุกวันทุกเวลา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
ช้า
๏ มาจะกล่าวบทไป	ถึงพิชัยเขตขัณฑ์หมันหยา
แสนสนุกสุขเกษมเปรมปรา	บรรดากรุงชวาไม่เทียมทัด
เป็นใหญ่ยิ่งกว่าทุกธานี	แต่ก่อนตั้งบุรีสี่กษัตริย์
ประกอบด้วยแก้วเก้าเนาวรัตน์	ไอศูรย์สมบัติศฤงคาร
มีหมู่มาตยาเข้าเฝ้า	สองเหล่าพลเรือนแลทหาร
โยธีนับหมื่นพื้นเชี่ยวชาญ	แต่ละคนเคยชำนาญในการรบ
อยู่ยงคงกระพันศาสตรา	วิชาโล่เขนเจนจบ
ราชรถคชสารสินธพ	เลิศลบคือกว่าทุกธานี ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ